Alles wat je moet weten over ramadan

De ramadan valt in 2024 tussen dinsdagavond 12 maart en donderdagavond 8 april. We wensen alle deelnemers een fijne ramadan.

De meeste gestelde vragen over ramadan en voedingstips om zowel collega’s als cliënten te informeren.

Valt de ramadan altijd op hetzelfde moment van het jaar?
De islam kent vijf religieuze verplichtingen, de vijf zuilen van de islam. Het vasten is daar één van en valt in de maand ramadan. ramadan is de negende maand van de islamitische maankalender. De islamitische kalender is gebaseerd op het maanstelsel. Volgens dit stelsel duurt een maand 29 of 30 dagen en telt het jaar 354 dagen. Het is dus 11 dagen korter dan het zonnejaar. Daarom schuift de ramadan elk jaar een stukje op en is dus niet aan een vast seizoen gebonden. Nu vindt de ramadan in de lente plaats, maar over een paar jaar begint deze in de winter. Tijdens de ramadan wordt je geacht tussen zonsopgang (eigenlijk: begin ochtendschemer, “zodra de zwarte draad van de witte draad is te onderscheiden”) tot zonsondergang te vasten. Dit betekent dat je niet mag eten, drinken en geen seksuele omgang hebben met je partner tussen zonsopgang en zonsondergang.

Waarom vasten moslims?
De maand ramadan is een gelegenheid om eigenschappen zoals vasthoudendheid, discipline, uithoudingsvermogen en zelfbeheersing te ontwikkelen. Het vasten heeft naast sociale en spirituele voordelen ook fysieke voordelen. Doordat je je maag en darmen rust gunt, kan je lichaam afvalstoffen afdrijven, ook raakt het lichaam overtollig vocht en vet kwijt. Het vasten versterkt het gevoel van verbondenheid en inlevingsvermogen. Mensen houden rekening met elkaar omdat zij bewust zijn dat iedereen in de zelfde periode zich onthoudt van eten en drinken en worden aangemoedigd barmhartig te zijn voor elkaar en voor mensen die het minder hebben.

Dus vasten is een zwaar regiem?
Het vasten is geen regiem, maar door op de juiste manier te vasten kan je overtollig vet verliezen waardoor je in omvang en kilo’s dus wel afvalt. Alleen in de praktijk werkt het anders. Vanaf zonsondergang gaan families en kennissen bij elkaar op bezoek om goed te eten. Men heeft immers de hele dag nog niets in de maag gehad. Binnen sommige gemeenschappen worden er feestmaaltijden opgediend. Zoals zoete gebakjes om energie op te doen, de typische Marokkaanse soep 'Harira' om de belangrijkste voedingsstoffen binnen te krijgen, lekkere hoofdgerechten en veel fruit. Hierdoor kunnen de mensen juist aankomen tijdens de Ramadan periode. Door het vasten gaat je stofwisseling op een lager pitje werken, waardoor alle vetten en zoete hapjes die je in de nacht eet juist opgeslagen worden in de heupen en de buik. Daarom is het belangrijk dat men gezond en niet veel eet.

Mag je vasten als je ziek bent?
Alle moslims zijn verplicht te vasten tijdens de ramadan (NB: het is uiteraard een individuele keuze). De islam geeft echter aan dat er uitzonderingen zijn. De volgende groepen zijn niet verplicht te vasten: kinderen tot ze pubers zijn, vrouwen die menstrueren, zwanger zijn of borstvoeding geven, ouderen, (chronisch) zieken, reizigers, mensen die zware lichamelijke inspanning moeten leveren. Het is gebruikelijk dat mensen die door ziekte of andere omstandigheden niet kunnen vasten, op een andere manier aan hun religieuze plicht voldoen. Zij kunnen bijvoorbeeld op een ander moment het vasten inhalen of een gift aan de armen geven. Toch willen veel islamitische mensen die chronische ziek zijn (zoals mensen met suikerziekte) zo veel mogelijk meedoen aan de vastentijd in het kader van hun religieuze beleving. Als de mogelijkheid bestaat dat de ziekte verergert door het vasten of door het niet innemen van de medicatie is het - eigenlijk - voor een moslim verboden om te vasten.

Is ramadan schadelijk voor je gezondheid?
Als je gezond bent is de ramadan niet schadelijk voor je gezondheid, doordat je gewoon in de avond de nodige voedingstoffen binnen krijgt. De meeste problemen worden ervaren in de energiebalans. Doordat je overdag niet eet, raakt je energiebalans in de war waardoor je je minder goed kan concentreren en sneller moe bent. In Islamitische landen waar vasten normaal is, hebben mensen begrip voor elkaar en wordt minder hard gewerkt. In Nederland ligt het moeilijk.

Niet eten is vol te houden, maar niet drinken is dat wel gezond?
Als je in de avond voldoende drinkt, is het onthouden van het drinken overdag niet gevaarlijk. Een gezond mens is hiertoe in staat. Alleen onder extreme omstandigheden; zoals mensen die woonachtig zijn in woestijngebieden; zij lopen risico op uitdroging. Gelukkig is dit niet het geval in Nederland.

Mag je tandpasta gebruiken overdag?
Het is toegestaan voor iemand die vast, om tandpasta te gebruiken, wel moet je voorzichtig zijn, zodat niets van de oplossing je keel binnen gaat. Bij voorkeur maak je de mond schoon met een miswaak (natuurlijke tandenborstel, van wortel arakboom).

Is het vasten nog geldig als ik toch iets eet of drink?
Alleen als je bewust eet en/of drinkt tussen ochtendschemering en zonsondergang, is het vasten ongeldig geworden. Als dit gebeurt omdat men het vergeten was dat men vastte, moet je gewoon doorgaan met vasten. Het vasten is dus nog geldig als je onderweg naar school per ongeluk een regendruppel inslikt.

Is de islam het enige geloof dat vast?
Nee zeker niet. Ook het christendom kent een periode van vasten. Voor de katholieken bijvoorbeeld behoort er een 40 dagen durende vastenperiode te zijn na het vieren van de carnaval tot aan pasen. Binnen het orthodox koptisch christendom, wordt er zelfs 200 dagen gevast, waarvan een aantal dagen compleet vegetarisch zijn. Ook het boeddhisme en jodendom kennen een vastenperiode. De manier van vasten verschilt wel per geloof, veel gelovige Amerikanen bijvoorbeeld vasten door middel van het niet eten van een bepaald iets waar ze erg van houden. Dus dan drinkt men 40 dagen lang geen koffie, of eet men geen chocolade.

Hoe feliciteer je een moslim met de ramadan?
Bij aanvang kan men hen een gezegende ramadan en een aangename vastenmaand toewensen, bij afloop een gelukkig en gezegend Eid-ul-Fitr (ontvastingsfeest).

Mag je parfum gebruiken tijdens het vasten?
Er is geen probleem in het aanbrengen van parfum terwijl men vast en dit heeft geen enkel effect op het gebed, behalve als de parfum een wierrook basis heeft en men het opzettelijk inademt. Dit is omdat de rook van de wierrook de neus binnengaat en de hersenen beïnvloeden en op die manier ook het vasten beïnvloedt. Wat parfums betreft, dan is er geen enkel probleem voor degene die vast om ze te gebruiken.

Mag iemand tijdens het vasten iets gebruiken tegen droge lippen?
Ja, dat mag. Je moet alleen uitkijken dat je niets doorslikt. Mocht dit toch onbewust gebeuren dan valt je overigens niets te verwijten.

Mag je injecties toegediend krijgen?
Het is toegestaan om gedurende het vasten een injectie toegediend te krijgen in zowel de spieren als de bloedvaten. Wat echter niet toegestaan is zijn injecties die ter vervanging dienen van voedsel, omdat dit als eten en drinken wordt beschouwd. Als het mogelijk is om dit uit te stellen tot na zonsondergang, dan heeft dit de voorkeur.

Mag een astmapatiënt tijdens het vasten een inhaleertoestel gebruiken?
Ja, dat mag, want de inhoud van een inhaleertoestel gaat niet naar de maag, maar naar de longen en kan dus niet als eten en drinken worden beschouwd.

Hoe zit het met de cliënten die medicatie gebruiken, mogen deze ook vasten?
Alle vragen die betrekking hebben op medicatie, kunnen aan de huisarts gesteld worden of  kijken op Apotheek.nl.

Voeding
Een belangrijk thema tijdens de vastenmaand ramadan is voeding. Daarom zullen we hieronder een aantal punten op een rijtje zetten. Met tips en voeding adviezen.

Lichamelijke veranderingen
Er treden vaak tijdens de ramadan periode lichamelijke klachten op als teken van de veranderingen in de leefstijl:

• Hoofdpijn en misselijkheid: dit wordt veroorzaakt door gebrek aan caffeïne en koolhydraten. Dit is vaak aan het begin van de ramadan.
• Vermoeidheid en concentratieverlies: dit komt door de honger en de kortere nachtrust. Dit duurt vaak de gehele maand ramadan.
• Buikpijn: in korte tijd veel en snel eten. Gerechten vallen zwaar op de maag en darmen omdat ze hele dag rust hebben gehad. Hieronder valt ook gefrituurd eten.
• Een bekende klacht tijdens het vasten is ‘trek hebben’. Door een stevige basis met vezelrijke producten, zoals volkorenbrood, aardappelen, zilverrijst, groeten en fruit kan de trek gevoel uitgesteld worden. Dit geeft voor een langere periode een verzadigder gevoel dan bijvoorbeeld witbrood en witte rijst.

Tips om klachten te voorkomen

• Veel vezels eten
• Niet snel eten. Hoe sneller je eet, hoe groter de kans is op lichamelijke klachten.
•  Niet veel eten. Hoe meer je eet, hoe meer je lichaam energie moet gaan gebruiken om het weer te verwerken.
• Probeer gefrituurd eten te beperken.
• Eet zoveel mogelijk wat je lichaam kent, zodat het lichaam niet extra energie kost om het onbekende eten te verwerken.
• Probeer zoetigheid te voorkomen omdat het veel calorieën bevat. Aangezien het lichaam anders omgaat met binnen gekregen maaltijden, omdat het lichaam weinig binnen krijgt overdag, verwerkt het lichaam ook weinig.
• Drink vooral kruidenthee of water. Beperk het drinken van koffie en gewone thee. Ze ontrekken vocht aan het lichaam.
• Beweging tijdens ramadan is belangrijk, pas op dat je dan niet te veel vocht verliest. Vooral op warme dagen, het lichaam zou het vocht willen aanvullen en met het vasten kan dit niet. Beweeg bijvoorbeeld door na het eten te gaan wandelen of de fiets naar het werk te pakken.

Teveel eten wordt afgeraden in de islam “Eet en drink vrij, maar verkwist niet." (Surah Al-Araf, 07:31). Veel van de voedingsmiddelen die worden aanbevolen in de Heilige Koran komen ook overeen met de voedingsrichtlijnen voor een gezond dieet. De Heilige Profeet Mohammed (saw) dronk veel melk en at veel dadels, groenten en fruit, zoals olijven, uien, komkommer, vijgen, dadels, druiven en peulvruchten. Verder wordt het eten van vis gestimuleerd.

Voorbeelden van avondmaaltijden

Iftar rond 22.00:

• Dadels: tot 7 stuks
• Soep: groenten met of zonder vlees
• Salade: met fruit of groente
• Gevulde broodjes: met vlees of groente
• Vlees- of visgerechten
• Vruchtensap

Na tarawih rond 00.30:

• Gevulde broodjes: vlees/vis of groente
• Crackers met beleg
• Thee/koffie met koekjes
• Handvol noten
• Fruit
• Vruchtensap

Suhur tussen 02.00-03.00:

• Granen/muesli
• Melk of yoghurt
• Salade: Fruit of groente
• Soep: groenten met of zonder vlees
• Vezelrijk brood met of zonder beleg
• Handvol gedroogd fruit
• Vruchtensap

Door de profeet Mohammed werd aanbevolen om het vasten te breken met één of twee dadels en een slokje water. Dadels zullen de nodige energie geven om snel de bloedsuikerspiegel hoger te krijgen. Dadels bevatten naast koolhydraten ook vezels, kalium en magnesium. Met vruchtensap beginnen is ook een goed alternatief.

Bronnen
Dit document is afkomstig van verschillende bronnen op internet:

• NIGZ (Nationale Instituut voor gezondheidsbevordering en ziektepreventie),
• ‘Voeding en Ramadan’ Gezondheidstips tijdens de ramadan door docent Fatima Alakay van Hogeschool HAN.

We hebben Abdel Jalil, een islamitische geleerde, gevraagd om kritisch naar de antwoorden te kijken. We hopen dat het een informatief document is.

Ton van Maurik
Nassiri Belaraj
Ishak Hemmet
Imane Elhankari